به گــزارش خبرگزاری علم وفناوری؛سازمان حفاظت محیط زیست ایران مناطق با ارزش زیست‌محیطی ایران را در قالب مناطق ۴ گانه به ۱۶ پارک ملی، ۱۳ اثر طبیعی ملی، ۳۳ پناهگاه حیات وحش و ۹۴ منطقه حفاظت‌شده تقسیم کرده‌است. ایران کشوری با شرایط اقلیمی متنوع می باشد به‌طوری‌که از ۱۳ اقلیم شناخته شده در جهان ۱۱ نوع آن در ایران وجود دارد. در عین حال شاخص‌های پایداری محیط زیست ایران در وضعیت نامناسبی قرار دارد و در رتبه بندی در میان سایر کشورهای جهان دارای رتبه ی مطلوبی نمی باشد.دراین گزارش سعی شده تا با ارائه مطالبی پیرامون وضعیت محیط زیست ایران و همچنین شاخص های جهانی آن به بررسی هرچه بهتر جایگاه ایران در این حوزه در میان سایرکشورهای جهان بپردازیم.همچنین در پایان مصاحبه با کارشناس و پژوهشگر محیط زیست تنظیم شده است که توجه شمارا به آن جلب می نماییم.بامــا همراه باشید...
محیط زیست،مبحث جهانی
محيط زيست يکي از بسترهاي داغ بحث سياست جهاني است . فقط ضرورت بقاست که انسان را واداشته روي اين واژه تأکيد کند و آنرا چون يک بحث سياسي - اجتماعي جدي بگيرد، تا با جلوگيري از برهم خوردن هارموني نظام طبيعت حاکم بر زمين، ناجي زمين و موجودات آن باشد. زمين، آب و انسان سه بازوي بهم پيوسته حيات هستند که بايد در تعادل و هارموني نگهداشته شوند. بر هم خوردن يکي از اين بازوها همه چارچوب فلسفه زندگي روي زمين را برهم مي‌زند.
مسايل محيط زيست در اواخر قرن بيستم بعدي جهاني يافت و مورد توجه جدي كارشناسان قرار گرفت. در عين حال، مسايل زيست محيطي با ابعادي بين‌المللي چالش‌هاي سختي را براي نظريه روابط بين‌الملل به ارمغان آورده است اين انديشه‌ها به معرفي مسايل زيست محيطي پرداخته و برخي از ويژگي‌هاي اصلي عوامل و پيامدهاي دگرگوني جهاني محيط زيست و همچنين راه‌هاي مقابله با اين تغيير را مورد بحث و بررسي قرار داده است.
در اواخر قرن بيستم، مسايل زيست محيطي جايگاه والايي در دستور كار اجلاس بين‌المللي يافته و اذهان رهبران سياسي، مقامات دولتي، دانشمندان، كارشناسان صنعتي و ديگر افرادي كه به نوعي با اين گونه امور ارتباط داشتند را به خود معطوف نمود. متأسفانه با رشد سريع جمعيت و پيشرفت علم و صنعت اوضاع دگرگون شد.
خطرات جدی پیش روی محیط زیست
امروزه مشترکات جهان يعني اقيانوس‌ها، جو زمين و جنگل‌هاي گرمسيري در خطر هستند.برخي معضلات زيست محيطي به بهره‌جويي از منابع مشترك جهاني باز مي‌گردند، يعني به منابعي چون اقيانوس‌ها، بستر درياهاي عميق، جو و فضاي بيروني جو كه متعلق به تمامي افراد و ساكنان جامع بين‌المللي است. بد نيست بدانيد بسياري بر اين عقيده‌اند كه منابع ژنتيك دنيا نيز در اين زمره جاي دارد و از اين رو بايد مورد محافظت قرار گيرند.
بسياري از معضلات زيست محيطي ذاتاً منطقه‌اي هستنديعني از مرز يك كشور فراتر مي‌روند و ممكن است در كشورهاي مجاور نيز تأثير گذارند. به عنوان نمونه، گاز دي‌اكسيد سولفور توليد شده در يك كشور ممكن است با باد به كشورهاي مجاور انتقال يابد و باعث ريزش باران‌هاي اسيدي گردد. همچنين دفع مواد زايد و زباله به وسيله يكي از كشورهاي حوزه يك درياچه يا يك درياي تقريباً بسته بر محيط زيست تمامي كشورهاي آن حوزه تأثير مي‌گذارد اين قبيل معضلات منطقه‌اي در سرتاسر دنيا به چشم مي‌خورد بنابراين عواقبي جهاني دارد. علاوه بر اين كشورها و ديگر عوامل (محدودتر از كشورها) خارج از منطقه مي‌توانند در ايجاد معضلات و يا در تلاش براي مقابله با آنها تأثير گذار باشند.
برخي معضلات زيست محيطي داراي گستره‌اي تقريباً محدود و كشوري هستند، اما تعداد كشورهايي كه در آنها فرايند بهره‌جويي بي رويه از محيط زيست صورت مي‌گيرد، چنان زياد است كه اين گونه معضلات نيز خود به خود گستره‌اي جهاني مي‌يابند. اين معضلات عبارتند از: فعاليت‌هاي كشاورزي ناپايدار، فرسايش و تخريب خاك، جنگل‌زدايي، آلودگي رودخانه‌ها و بسياري ديگر از معضلات ناشي از رشد شهرنشيني و فعاليت‌هاي صنعتي و غيره.
بسياری ار مشکلات مربوط به محيط زيست علل بين‌المللی دارند و در سال‌های اخير بسياری از سازمان‌ها نگران نتايج جهانی شدن اقتصاد و تقسيم نابرابر منابع ارضی شده‌اند. فشارهای پيچيده جهانی شدن باعث تأثير فزاينده بازارهای بين‌المللی شده و با وارد کردن فشارهای تازه بر منابع طبيعی و اکوسيستم‌ها و توسعه سطوح ناپايدار مصرف، ساختارهای اقتصاد کلان و سياست‌های ملی را تغيير داده است.
توجه به منابع محيط زيست به عنوان بستر توسعه پايدار از اهميت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. توسعه‌ای پايدار و از ثبات لازم برخوردار خواهد بود که بتواند با حفاظت محيط زيست، رشد اقتصادی کشور را به گونه‌ای تضمين کند که ضمن افزايش رفاه نسل حاضر منابع لازم را برای تأمين زفاه نسل های آتی باقی بگذارد. استفاده از الگوهای توسعه و برنامه‌های اقتصادی که هماهنگ با طبيعت نبوده و بلکه در جهت استفاده گسترده و بدون قاعده از منابع طبيعی باشد نه تنها ما را در دستيابی به اهداف توسعه رهنمون نخواهد کرد بلکه باعث بروز مشکلاتی حاد در اين زمينه می‌شود.
دراینجا ذکر این مطلب ضروری است که تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین، کمبود آب شیرین، بیابان زایی و تخریب سرزمین و مواردی از این دست از جمله این چالش‌ها هستند، ضمن آنکه جنگلهای جهانی وسعتی به میزان 8 میلیارد هکتار داشته اما امروزه این میزان به کمتر از 4 میلیارد هکتار رسیده است. به عبارت دیگر، در این زمینه با کاهشی 50 درصدی مواجه هستیم، علاوه بر این، در قرن بیستم یک میلیارد هکتار جنگل زدایی در جهان صورت گرفته است.
شاخص های عملکرد محیط زیست
شاخص عملکرد محیط‌زیست بر دو هدف اصلی حفاظت از محیط‌زیست ازجمله کاهش فشارهای زیست‌محیطی بر سلامت انسان‌ها و ارتقای وضعیت زیست‌بوم‌ها و مدیریت صحیح منابع طبیعی تاکید دارد. این دو موضوع با ۲۰ شاخص در ۹ مولفه «اثرات بر سلامت، کیفیت هوا، آب و بهداشت، منابع آب، کشاورزی، جنگل، شیلات، تنوع زیستی و زیستگاه‌ها و اقلیم و انرژی» اندازه‌گیری می‌شود.
توسعه اقتصادی پایدار با حفاظت از محیط زیست
توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی توسعه جامعه و ایجاد هماهنگی و همسویی بین این ابعاد، بنیادی‌ترین رکن برنامه‌ریزی در رسیدن به توسعه پایدار است. توسعه اقتصادی پایدار کشور مرهون بهره‌برداری مناسب از امکانات آب، خاک، منابع طبیعی و ظرفیت‌های موجود نیروی انسانی و به عبارتی، حفاظت از محیط‌زیست است. امروزه موضوع حفاظت از محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های فراروی جامعه جهانی مطرح شده و به همین دلیل نیز در سال‌های گذشته کنوانسیون‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بسیاری برای جلوگیری از تخریب محیط‌زیست در سطح جهان منعقد شده است که ایران نیز بسیاری از آنها را به امضا رسانده و متعهد شده تا در راستای اهداف مندرج در این کنوانسیون‌ها اقدام کند. به دنبال این تحولات، شاخص‌های زیست‌محیطی بسیاری نیز برای نظارت بر فرآیندهای تخریب محیط‌زیست ازسوی سازمان ملل متحد و دانشگاه‌ها مطرح شده است.
توسعه انسانی مانند آموزش و ...، سرانه تولید ناخالص اقتصادی و سرانه تولید co2؛ شاخص‌هایی هستند که برای توسعه پایدار نام برده می‌شوند. امروزه عمده گرفتاری‌ها و چالش‌های جهانی بالا رفتن غلظت گازهای گلخانه ای به ویژه co2 است که هر چقدر این سرانه کمتر باشد، مطلوب تر خواهد بود.
منابع طبیعی به حفظ منابع پایه آب و خاک، تولید اکسیژن و ترسیب کربن، تعادل اکوسیستم‌ها، امنیت زیستی، حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری و تعدیل خشکسالی ها کمک می کند.
بهبود وضعیت محیط زیست ایران از ۲۰۱۶تا ۲۰۱۸
نزول ۲۲ پله‌ای کشور ایران در شاخص عملکرد محیط‌زیست (EPI) در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۳، نشان‌دهنده وضعیت نه‌چندان مطلوب کشور در شاخص‌های زیست‌محیطی هم در جهان و هم در منطقه بود. این رتبه بدترین جایگاه کشور در ۱۵ سال گذشته بود. ایران که در سال ۲۰۱۴ میلادی با نمره ۵۱/۰۸ موفق به کسب رتبه ۸۳ در بین ۱۷۸ کشور شده بود، در گزارش سال ۱۳۹۵ از لحاظ عملکرد زیست‌محیطی با نمره ۶۶/۳۲ به رتبه ۱۰۵ از مجموع ۱۸۰ کشور نزول کرده است و در رده کشورهایی با عملکرد ضعیف در محیط‌زیست قرار دارد.اما در آخرین رتبه بندی در سال ۲۰۱۸ میلادی شاخص جهانی عملکرد محیط زیست، ایران در رده 80 قرار گرفته است و به نسبت سال 2016 با بهبود رو به رو بوده است.
مقایسه ایران با سه کشور دارای جایگاه برتر
براساس پژوهش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مقایسه عملکرد زیست‌محیطی ایران با کشورهای فنلاند، ایسلند و سوئد، نشان داد که کشورهای توسعه‌یافته مورد مطالعه، برای رسیدن به جامعه‌ای بدون کربن تا سال ۲۰۵۰ میلادی تعهد اجتماعی بالایی دارند و برای رسیدن به توسعه پایدار دارای چشم‌اندازی با قدرت اجرایی هستند. هدف فنلاند تامین ۳۸ درصد انرژی مورد نیاز کشور از طریق منابع تجدیدپذیر تا سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰ میلادی) است که این مسئله به صورت قانونی الزام‌آور است و درحال‌حاضر، دوسوم برق از منابع انرژی تجدیدپذیر و یا انرژی هسته‌ای تامین می‌شود. پس از فنلاند، ایسلند و سوئد نیز که به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را دراختیار دارند با گامی بلند به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک قدم برداشته‌اند و انتظار هست تا سال۱۴۲۹(۲۰۵۰میلادی) به اقتصاد بدون کربن دست یابند.
معضلات اصلی محیط‌زیست در ایران
این در حالی است که ایران معضلات عمده‌ای را در حوزه محیط زیست تجربه می‌کند، در حوزه جنگل‌ها، ۱۲۵ هزار هکتار از جنگلهای ایران در هر سال ویران می‌شود، سدسازی بی‌رویه ادامه دارد و در همین حال ۱۶۰ سد مخزنی از آب خالی است. ۶۷ درصد مساحت تالاب‌ها خشک شده و بالاخره بحران دائمی آلودگی هوا ازجمله مسائل اصلی محیط‌زیست ایران است. به طور کلی مقایسه رتبه ایران در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که به جز بهبود نسبی شاخص منابع آب و زیرشاخص فاضلاب و ثابت ماندن رتبه اقلیم و انرژی، افت بارز رتبه عملکرد زیست‌محیطی در تمامی شاخصها وجود دارد که حادترین آن در شاخص کیفیت هوا می باشد.
اصلاحات مالی زیست‌محیطی
از سوی دیگر اتخاذ سیاست اصلاحات مالی زیست‌محیطی یکی از ابزارهای کارآمد برای حل معضل یارانه بالای انرژی در منطقه است. با اجرای این سیاست‌ها، دولت‌های منطقه‌ای این امکان را دارند که برای ارتقای کارآیی انرژی، کاهش مصرف و تقاضای انرژی و کنترل آلودگی هوا از طریق کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن، گام‌های اساسی بردارند.
مالیات‌های سبز
مالیات‌های زیست‌محیطی یا مالیات‌های سبز نیز یکی از ابزارهای اقتصادی قدیمی در حفظ محیط‌زیست بوده که سال‌های طولانی در کشورهای مختلف از آن استفاده شده است. بهره‌گیری از این ابزار در مواردی که علم اقتصاد محیط‌زیست پیشنهاد می‌کند ضروری است. درحال‌حاضر در ایران نظام جریمه وجود دارد که با مالیات بسیار متفاوت است، اما می‌توان با فراهم کردن بستر حقوقی و پژوهش‌های علمی اقتصادی، مقدار مالیات‌های سبز را به صورت علمی تعیین کرد.
گسترش اقتصاد سبز
توسعه کارآفرینی سبز، گسترش اقتصاد سبز، توجه به ظرفیت‌های زیستی و قابلیت‌ها و مزیت‌های منطقه‌ها در طرح‌های اقتصادی، بهره‌وری سبز در منابع، مصارف و فرآیندها و کاهش تهدیدهای محیط زیستی، آلودگی‌ها و هزینه‌های درمان، تدوین سند اقدام برای کاهش مصرف انرژی، تامین عدالت اجتماعی محیط زیستی با استفاده پایدار از منابع، برخورداری عادلانه جامعه و نسل آینده از محیط‌زیست و بکارگیری فناوری‌های نوین در حوزه انرژی ازجمله راهکارهای حفاظت محیط‌زیست در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی براساس بندهای ابلاغی رهبر معظم انقلاب است.
با توجه به جایگاه ایران در شاخص عملکرد زیست‌محیطی و تاثیر این شاخص بر توسعه اقتصادی ضرورت توجه دولتمردان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور نسبت به شاخص‌های محیط زیستی دوچندان شده و باید با اقداماتی سریع نسبت به بهبود وضعیت شاخص‌های محیط‌زیست اقدام جدی شود و هدف‌گذاری‌های صنعتی و اقتصادی نیز با درنظر گرفتن مولفه‌های محیط زیستی باشد.
گزارش 2018 شاخص جهانی عملکرد محیط زیست (EPI)
| رتبه |
کشور |
شاخص عملکرد زیست محیطی |
سلامت محیطی |
حیوانات اکوسیستم |
| 1 |
سوئیس |
87.42 |
93.57 |
83.32 |
| 2 |
فرانسه |
83.95 |
95.71 |
76.11 |
| 3 |
دانمارک |
81.6 |
98.2 |
70.53 |
| 4 |
مالت |
80.9 |
93.8 |
72.3 |
| 5 |
سوئد |
80.51 |
94.41 |
71.24 |
| 6 |
انگلستان |
79.89 |
96.03 |
69.13 |
| 7 |
لوکزامبورگ |
79.12 |
95.07 |
68.48 |
| 8 |
اتریش |
78.97 |
86.38 |
74.03 |
| 9 |
ایرلند |
78.77 |
95.92 |
67.34 |
| 10 |
فنلاند |
78.64 |
99.35 |
64.83 |
| 11 |
ایسلند |
78.57 |
98.41 |
65.34 |
| 12 |
اسپانیا |
78.39 |
94.21 |
67.85 |
| 13 |
آلمان |
78.37 |
88.68 |
71.5 |
| 14 |
نروژ |
77.49 |
97.86 |
63.91 |
| 15 |
بلژیک |
77.38 |
89.37 |
69.39 |
| 16 |
ایتالیا |
76.96 |
85.88 |
71.02 |
| 17 |
نیوزلند |
75.96 |
95.96 |
62.63 |
| 18 |
هلند |
75.46 |
92.26 |
64.25 |
| 19 |
اسرائیل |
75.01 |
94.14 |
62.25 |
| 20 |
ژاپن |
74.69 |
92.99 |
62.48 |
| 21 |
استرالیا |
74.12 |
97.95 |
58.23 |
| 22 |
یونان |
73.6 |
91.03 |
61.98 |
| 23 |
تایوان |
72.84 |
69.85 |
74.83 |
| 24 |
قبرس |
72.6 |
87.96 |
62.37 |
| 25 |
کانادا |
72.18 |
97.51 |
55.29 |
| 26 |
کشور پرتغال |
71.91 |
90.47 |
59.53 |
| 27 |
ایالات متحده آمریکا |
71.19 |
93.91 |
56.04 |
| 28 |
اسلواکی |
70.6 |
63.87 |
75.08 |
| 29 |
لیتوانی |
69.33 |
72.57 |
67.18 |
| 30 |
کاستاریکا |
67.85 |
76.44 |
62.13 |
| 30 |
بلغارستان |
67.85 |
69.6 |
66.68 |
| 32 |
قطر |
67.8 |
74.18 |
63.54 |
| 33 |
جمهوری چک |
67.68 |
68.69 |
67.01 |
| 34 |
اسلوونی |
67.57 |
72.34 |
64.4 |
| 35 |
ترینیداد و توباگو |
67.36 |
81.44 |
57.96 |
| 36 |
سنت وینسنت و گرنادین |
66.48 |
67.38 |
65.88 |
| 37 |
لتونی |
66.12 |
72.8 |
61.66 |
| 38 |
ترکمنستان |
66.1 |
73.53 |
61.15 |
| 39 |
سیشل |
66.02 |
77.72 |
58.22 |
| 40 |
آلبانی |
65.46 |
65.67 |
65.32 |
| 41 |
کرواسی |
65.45 |
67.04 |
64.39 |
| 42 |
کلمبیا |
65.22 |
71.05 |
61.33 |
| 43 |
مجارستان |
65.01 |
57.67 |
69.9 |
| 44 |
بلاروس |
64.98 |
69.55 |
61.94 |
| 45 |
رومانی |
64.78 |
58.67 |
68.85 |
| 46 |
جمهوری دومینیکن |
64.71 |
64.86 |
64.61 |
| 47 |
اروگوئه |
64.65 |
84.72 |
51.27 |
| 48 |
استونی |
64.31 |
73.24 |
58.35 |
| 49 |
سنگاپور |
64.23 |
72.14 |
58.96 |
| 50 |
لهستان |
64.11 |
58.71 |
67.72 |
| 51 |
ونزوئلا |
63.89 |
75.74 |
55.99 |
| 52 |
روسیه |
63.79 |
75.48 |
55.99 |
| 53 |
برونئی دارالسلام |
63.57 |
96.66 |
41.52 |
| 54 |
مراکش |
63.47 |
67.43 |
60.82 |
| 55 |
کوبا |
63.42 |
75.76 |
55.2 |
| 56 |
پاناما |
62.71 |
66.96 |
59.87 |
| 57 |
تونگا |
62.49 |
62.51 |
62.48 |
| 58 |
تونس |
62.35 |
81.12 |
49.83 |
| 59 |
آذربایجان |
62.33 |
48.55 |
71.52 |
| 60 |
کره جنوبی |
62.3 |
73.3 |
54.96 |
| 61 |
کویت |
62.28 |
70.55 |
56.77 |
| 62 |
اردن |
62.2 |
86.69 |
45.87 |
| 63 |
ارمنستان |
62.07 |
56.85 |
65.56 |
| 64 |
پرو |
61.92 |
56.49 |
65.53 |
| 65 |
مونته نگرو |
61.33 |
72.61 |
53.81 |
| 66 |
مصر |
61.21 |
68.61 |
56.28 |
| 67 |
لبنان |
61.08 |
83.25 |
46.3 |
| 68 |
مقدونیه |
61.06 |
67.43 |
56.82 |
| 69 |
برزیل |
60.7 |
67.44 |
56.21 |
| 70 |
سری لانکا |
60.61 |
64.7 |
57.88 |
| 71 |
گینه استوایی |
60.4 |
49.66 |
67.55 |
| 72 |
مکزیک |
59.69 |
66.04 |
55.46 |
| 73 |
دومینیکا |
59.38 |
69.45 |
52.67 |
| 74 |
آرژانتین |
59.3 |
79.88 |
45.58 |
| 75 |
مالزی |
59.22 |
66.63 |
54.28 |
| 76 |
آنتیگوا و باربودا |
59.18 |
76.53 |
47.61 |
| 77 |
امارات متحده عربی |
58.9 |
67.88 |
52.92 |
| 78 |
جامائیکا |
58.58 |
68.48 |
51.98 |
| 79 |
نامیبیا |
58.46 |
46.34 |
66.54 |
| 80 |
ایران |
58.16 |
74.01 |
47.59 |
| 81 |
بلیز |
57.79 |
65.09 |
52.93 |
براساس داده‌های پایگاه اینترنتی EPI، سوئیس بهترین عملکرد محیط زیستی را داشته است و جمهوری دموکراتیک کنگو ضعیف‌ترین عملکرد را داشته که در رتبه آخر این جدول قرار دارد.
بر اساس گزارش 2018 شاخص جهانی عملکرد محیط زیست (EPI)، سوییس ، فرانسه، دانمارک، مالت، سوئد، انگلیس، لوکزامبورگ، استرالیا، ایرلند و فنلاند 10 کشوری هستند که بهترین عملکرد محیط زیستی را داشته‌اند.
پایگاه اینترنتی شاخص عملکرد زیست محیطی، به رغم تمرکز زیاد رسانه ها و عموم مردم بر اهمیت حفاظت از محیط زیست و پایداری، در گزارش 2018 شاخص جهانی عملکرد زیست محیطی اختلافاتی در عملکرد جهانی زیست محیطی مشاهده می‌شود.
در رتبه بندی ۲۰۱۸ شاخص جهانی عملکرد محیط زیست، ایران در رده ۸۰ قرار گرفته است و به نسبت سال ۲۰۱۶ با بهبود رو به رو بوده است.
شاخص EPI هر دو سال یک بار در اجلاس جهانی اقتصاد در داووس منتشر می‌شود.
-----------------------------------------------------------------------------------------
نظرکارشناس محیط زیست ایران پپرامون وضعیت و جایگاه این حوزه
کیفیت اکوسیستم ها و بهبود فرصت های اقتصادی عناصر دوگانه پایداری جهانی می باشند
دکتر عبدالله درزی عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاروزی و منابع طبیعی ساری
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاروزی و منابع طبیعی ساری در پاسخ به سوال خبرنگار علم و فناوری راجع به وضعیت و رتبه ی کشور در مقیاس جهانی اظهارداشت: در تازه ترین پژوهشی که یک موسسه سوئیسی انجام شده است 59 کشور جهان که شامل 21 کشور توسعه یافته و38 کشور در حال توسعه است مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مطالعه که با موضوع کشورهای دوستدار محیط زیست و انرژی های تجدید پذیر انجام شده است 17 شاخص در سه دسته کلی شاخص های محیط زیست، شاخص های اجتماعی و شاخص های دولتی مورد بررسی قرار گرفته است.
وی ادامه داد:در این مطالعه متاسفانه و یاخوشبختانه در ایران بررسی نشده است. با این وجود بدلیل مصرف نامتعارف منابع فسیلی و قرار گرفتن ایران در بین 10 کشور برتر در تولید گازهای گلخانه ای، علیزغم روی کار آمدن رویکردهای جدید در عرصه محیط زیست باز هم نمی توان رتبه ای برای کشورمان در اواسط جدول حتی قایل شد. نکته این مطالعه در این میان کشور سوئد در جمیع شاخصها به بالا ترین رتبه دست یافته است و رتبه 25 کشور امارات متحده عربی است که علیرغم نفت خیز بودن و صحرایی بودن قسمت اعظم آن، رتبه قابل قبولی کسب کرده است.
از سوی دیگر، طبق شاخص عملکرد زیست محیطی که در سال ۲۰۱۸ بر اساس 22 ویژگی مرتبط محیطی همچون منابع آب، آلودگی هوا، تنوع زیستی، و تغییرات آب و هوایی انجام شد، ایران از میان ۱۳۲ کشور در جایگاه ۸۰ام قرار گرفت. این شرایط حاکی از آن است که برای برقراری پایداری زیست محیطی در کشور باید برنامه ریزی ویژه ای انجام شود.هرچند این رتبه به نسبت سال های گذشته مطلوب تر شده است.
مدیر پژوهشکده دانشگاه علوم کشاروزی و منابع طبیعی ساری در توضیح اثرگذاری نقش توسعه پایدار در محیط زیست کشور خاطرنشان ساخت:کیفیت اکوسیستم ها و بهبود فرصت های اقتصادی عناصر دوگانه پایداری جهانی می باشند. بنابراین، فهم بهتر از رابطه بین توسعه اقتصادی و کیفیت محیط زیست امری ضروری در راستای اتخاذ سیاست های دوستدار محیط زیست و متضمن توسعه پایدار است. بدون حفاظت از محیط زیست، دستیابی به توسعه پایدار ممکن نبوده از مهمترین الزامات برای قرار گرفتن در مدار توسعه پایدار توجه به تعال بخشی و تخصیص بهینه منابع است.
گونه های گیاهی ایران
شرایط اقلیمی متغیر سبب ایجاد زیست بوم‌های متفاوت در ایران گردیده‌است، این تنوع اقلیمی تنوع زیستی قابل توجهی را در ایران به وجود آورده‌است، نزدیک به ۸۰۰۰ گونه یا واحد تحت‌گونه‌ای گیاهی در این کشور شناسایی شده‌است که از این تعداد حدود ۱۸۰۰ واحد بومی هستند.این تعداد گونه گیاهی با گونه‌های گیاهی سراسر قاره اروپا برابری می‌کند.شناخته شده‌ترین گونه‌های گیاهی بومی ایران لاله واژگون و سوسن چلچراغ است.
در قسمت های مختلف ایران، پوشش گیاهی متنوعی دیده می‌شود. این تنوع بستگی به وضع طبیعی آب و هوا دارد. مرز قطعی نواحی گیاهی و جانوری كاملاً مشخص نیست، ولی با توجه به آب و هوا، تفاوت میان گیاهان و جانوران در سه ناحیه معتدل خزری، معتدل كوهستانی و ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی دیده می‌شود.
انواع تقسیم بندی پوشش گیاهی در ایران به این شرح است:
- پوشش گیاهی ناحیه خزری
- ناحیه بیابانی ایران
- ناحیه كوهستانی ایران
مساحت پوشش گیاهی و جنگل ها در ایران
مساحت جنگلهای جهان را حدود 4 میلیارد هکتار است. این جنگل‌ها 30 درصد سطح خشکی جهان را پوشانده اند. در ایران 14.3 میلیون هکتار جنگل داریم که 7.8 درصد از مساحت کشورمان را پوشش داده است. علاوه بر این، مساحت مراتع در جهان 5.3 میلیارد هکتار (43 درصد سطح خشکی ها) و در ایران این میزان 84.8 میلیون هکتار (53 درصد سطح خشکی ها) است.
از بین 156 کشور جنگل‌دار جهان ایران رتبه 45 را دارد.جنگلهای ایران در 5 ناحیه رویشی پراکنده می شود که وسعت جنگلهای ناحیه هیرکانی یا شمال کشور 967.1 میلیون هکتار است.
در کشور چین سالانه بیش از یک میلیون هکتار جنگل کاری انجام می شود.در کشورهای اروپایی نیز این کار به وفور انجام می گیرد، همچنین در کشور ترکیه سالانه بین 500 تا 600 هزار هکتار جنگل‌کاری صورت می گیرد.
گونه جانوری
ایران به دلیل تنوع جغرافیایی و وجود جنگل ها، بیابان ها، کوهستان ها، دریاها و دریاچه ها و رودخانه های متعدد ، زیستگاه گونه های متنوع جانوری است و شاید به جرات بتوان گفت که با داشتن حدود ۱هزار و ۱۳۰ گونه جانوری، رتبه نخست را در جهان به خود اختصاص داده است و در این بین گونه های کمیابی همچون: سیاه گوش،ببر مازندران، آهوی ایرانی، یوز ایرانی، مرال وجود دارند که ویژه سرزمین ایران است.
ایران علاوه بر داشتن پستاندار، از تنوع آبزیان، پرندگان و خزندگان برخوردار است . چهار فصلی بودن آب و هوای ایران، باعث شده، این سرزمین نه تنها خاستگاه پرندگان بومی باشد بلکه خاستگاه اصلی پرندگان مهاجر از نواحی شمالی آسیا یعنی روسیه و سیبری باشد. وجود دو دریای آزادگرم در جنوب و دریاچه خزر در شمال، موجب تنوع آبزیان گردیده است. در خصوص خزندگان نیز وجود سیمای متنوع طبیعت ایران، این سرزمین را به محل زیست خزندگان و دوزیستان متعددی تبدیل کرده است.
به هر حال باید گفت ایران گنجینه ای کمیابی از پناهگاه حیات وحش و محیط زیست گونه های متنوع و در برخی موارد گونه های نادری از آبزیان، پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان است.
انواع تقسیم بندی گونه های جانوری در ایران به این شرح است:
- آبزیان
- پرندگان
- پستانداران
- خزندگان
در پایان...
آنچه از پیش روی نگاه شما گذشت شرح وضعیتی بود از بخش زیست محیطی ایران و نیز بیان آخرین رتبه بندی شاخص های جهانی محیط زیستی در جهان.مشاهده می شود که رتبه ی کشور به نسبت سال های گذشته با تغییرات فزاینده و روبه رشدی همراه بوده است اما ذکر این نکته ضروری است که نواقص و معضلات در این حوزه به شدت نیازمند بحث و بررسی های بیشتر دارد.همانطور که می دانید حوزه زیست محیطی در کشورها علاوه بر اهمیت در بخش اجتماعی و گردشگری آن تاثیر بسزایی در بخش اقتصادی دارد.رسیدن به توسعه ی پایدار و با ثبات در بحث محیط زیست کشور موضوعی است که سال ها ذهن کارشناسان و مسئولان این امر را به خود اختصاص داده و دغدغه مند نموده است.حال آنکه تا چه اندازه در این عرصه پیشرفت واقع شده است چیزی است که رتبه بندی شاخص جهانی به آن اشاره دارد.پیش بسوی ایرانی آباد.
انتهای متن/
جاوید عباسی|علـی صبـوری