علمی، پژوهشی و فناوری

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی هشدار داد

حکایت مرگ قنات‌ ها

خبرگزاری علم وفناوری از استان مرکزی گزارش می دهد:

کاهش تعداد قنات‌های استان مرکزی به دلیل کم‌بارشی و مدیریت نادرست

رسول شمسی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی از کاهش تعداد قنات‌های این استان از ۴ هزار به ۲ هزار و ۸۱۳ رشته خبر داد و گفت: دبی متوسط این قنات‌ها به ۵ تا ۱۰ لیتر بر ثانیه رسیده است.

رسول شمسی با بیان اینکه قنات‌های باقی‌مانده نیز نیاز فوری به بهسازی و بازسازی دارند، افزود:  احیای قنات‌ها بدون تأمین اعتبارات ویژه امکان‌پذیر نیست و باید هرچه سریع‌تر برای حفظ جریان آب آن‌ها اقدام شود.

وی با اشاره به نقش قنات‌ها در آبیاری حدود ۳۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان، تاکید کرد:  متأسفانه به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و مدیریت نادرست، تعداد و دبی قنات‌ها به شدت کاهش یافته است.

شمسی همچنین از وجود ۶۷۰ هزار هکتار زمین باغی و کشاورزی در استان مرکزی خبر داد و افزود:  یک و دو دهم درصد از تولیدات کشاورزی استان مازاد بر نیاز بوده و به سایر مناطق ارسال می‌شود.

نقش قنات‌ها در پایداری منابع آب زیرزمینی و چالش‌های پیش‌رو

قنات‌ها به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های مدیریت آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، نقش حیاتی در تأمین پایدار آب کشاورزی داشته‌اند. مطالعات نشان می‌دهد که این سازه‌های مهندسی سنتی نه‌تنها از تبخیر آب جلوگیری می‌کنند، بلکه به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نیز کمک می‌نمایند. با این حال، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، بقای قنات‌ها را در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران با تهدید مواجه کرده است.

بر اساس پژوهش‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، قنات‌ها در صورت مدیریت صحیح می‌توانند تا ۴۰ درصد بازدهی بیشتر در مقایسه با روش‌های مدرن آبیاری تحت فشار داشته باشند، زیرا تلفات آب در آن‌ها بسیار کمتر است. با این وجود، گزارش بانک جهانی ۲۰۲۳ هشدار می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد از قنات‌های خاورمیانه به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و عدم نگهداری مناسب در معرض نابودی قرار دارند.
با توجه به اهمیت قنات‌ها در امنیت آبی و غذایی، اختصاص اعتبارات به‌موقع برای بازسازی و نگهداری آن‌ها نه‌تنها از هدررفت منابع آب جلوگیری می‌کند، بلکه به حفظ کشاورزی پایدار در مناطق کم‌آب نیز کمک خواهد کرد.

این یافته‌ها بر ضرورت اقدام فوری برای نجات قنات‌های استان مرکزی، همان‌گونه که شمسی بر آن تأکید داشت، صحه می‌گذارد.

خبرنگار: طاهره جوکار

منابع:

FAO (2022). Traditional Water Systems: Qanats and Their Role in Sustainable Agricultur
World Bank (2023). Groundwater Depletion and the Future of Ancient Water Systems