پزشکی و سلامت ,علمی، پژوهشی و فناوری

گزارش علمی:

چالش های کنترل بیماری تب مالت

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : محمد حیدری| بیماری تب مالت، که نام علمی آن بروسلوز است، از جمله بیماری‌های عفونی مشترک بین انسان و دام به شمار می‌رود که آثار زیان‌باری بر سلامت عمومی، اقتصاد دام‌داری و جامعه دارد. عامل این بیماری، باکتری‌های گرم منفی از جنس بروسلا هستند که به طور خاص از طریق تماس با دام یا مصرف محصولات آلوده دامی به انسان منتقل می‌شوند. به دلیل ویژگی‌های خاص باکتری و تشابه علائم آن با بسیاری از بیماری‌های دیگر، تشخیص و درمان آن اغلب با تأخیر صورت می‌گیرد. ایران یکی از کشورهای بومی این بیماری است و به همین دلیل، بررسی دقیق علمی و اجتماعی آن ضرورت دارد.

باکتری‌های عامل تب مالت از خانواده بروسلا هستند و چهار گونه آن بیشترین نقش را در بیماری‌زایی در انسان دارند: بروسلا ملیتنسیس (عامل اصلی در بز و گوسفند)، بروسلا آبورتوس (در گاو)، بروسلا سوئیس (در خوک) و بروسلا کنیس (در سگ‌ها). این باکتری‌ها به شدت مقاوم به خشکی و قادر به زنده‌ ماندن در محیط خارج از بدن میزبان برای مدت طولانی هستند و بر اساس مقاله منتشرشده توسط دکتر جورج پاپاس در مجله Lancet Infectious Diseases چاپ سال ۲۰۰۶، گونه ملیتنسیس خطرناک‌ترین نوع بروسلا برای انسان است و بیشترین موارد انسانی در خاورمیانه ناشی از آن گزارش شده است.

راه‌های انتقال بیماری

در کتاب راهنمای سازمان جهانی بهداشت با عنوان «بروسلوز در انسان و حیوانات» که در سال ۲۰۰۶ توسط بخش بیماری‌های مشترک WHO منتشر شده، آمده است که رعایت بهداشت محیط دام‌داری‌ها و استفاده از تجهیزات ایمنی مانند دستکش و ماسک، مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری در محیط‌های پرخطر هستند و مهم‌ترین مسیر انتقال تب مالت به انسان از طریق مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه است. 

تماس مستقیم با ترشحات دام آلوده، از جمله جفت، خون و ادرار، نیز می‌تواند موجب آلودگی شود. همچنین تنفس آئروسل‌های آلوده در محیط‌هایی مانند کشتارگاه‌ها و دام‌داری‌ها نیز یکی از مسیرهای انتقال شناخته شده است. احتمال انتقال بیماری از انسان به انسان بسیار نادر است، ولی در برخی موارد، مانند انتقال از مادر به جنین یا از طریق شیر مادر، گزارش شده است.

علائم بیماری در انسان
علائم تب مالت بسیار متنوع و اغلب غیر اختصاصی هستند. در مراحل اولیه، بیماری ممکن است با علائم آنفلوآنزا اشتباه گرفته شود. تب نوسانی یا به اصطلاح "تب شتری"، تعریق شدید به‌ویژه در شب، سردرد، ضعف و درد عضلانی و مفصلی از علائم اولیه هستند. در صورت عدم درمان، بیماری به شکل مزمن درمی‌آید و علائمی نظیر افسردگی، خستگی طولانی‌مدت، درد مفاصل، التهاب ستون فقرات یا ارگان‌های حیاتی مانند کبد، کلیه و قلب بروز می‌کند.

در گزارش علمی دکتر مایکل کوربل، پژوهشگر ارشد سازمان دام‌پزشکی جهانی، که تحت عنوان «بروسلوز: بیماری مشترک انسان و دام» در سال ۲۰۰۵ منتشر شده، تاکید شده که تشخیص به‌موقع و درمان صحیح، کلید جلوگیری از عوارض مزمن بیماری است.

شیوع بیماری در جهان و ایران
بر اساس داده‌های آماری منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۲، سالانه بین ۵۰۰ هزار تا یک میلیون مورد ابتلای انسانی به تب مالت در جهان گزارش می‌شود. خاورمیانه، آمریکای لاتین، جنوب اروپا و آفریقا از مناطق پرخطر به‌شمار می‌روند.

پیشگیری و کنترل بیماری
پیشگیری از تب مالت نیازمند اجرای هم‌زمان اقدامات در حوزه بهداشت عمومی و دام‌پزشکی است. مهم‌ترین راهکارها عبارتند از:

پاستوریزه کردن شیر و کلیه محصولات لبنی پیش از مصرف

واکسیناسیون دام‌ها با واکسن‌های تاییدشده نظیر واکسن Rev.1

آموزش دامداران و خانواده‌های روستایی درباره خطرات بیماری

ایجاد نظارت دام‌پزشکی مستمر بر دام‌داری‌ها و کشتارگاه‌ها

ارتقاء سطح آگاهی عمومی از طریق رسانه‌ها و مراکز درمانی

در کتاب «دستورالعمل جامع کنترل بروسلوز در جمعیت انسانی و دامی» منتشرشده توسط سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) و سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰، تأکید شده که پیشگیری موثر از تب مالت بدون همکاری هم‌زمان نهادهای دام‌پزشکی، بهداشت و آموزش عمومی امکان‌پذیر نیست.

در ایران نیز، تب مالت از جمله بیماری‌های بومی و در اولویت کنترل و مراقبت قرار دارد. طبق گزارش مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت ایران، که در سال ۱۴۰۱ منتشر شده است، بیش از ۱۷ هزار مورد ابتلای انسانی به تب مالت در کشور به ثبت رسیده است. استان‌های ایلام، لرستان، کرمانشاه، همدان، کردستان، فارس و آذربایجان‌غربی دارای بالاترین نرخ ابتلا هستند.

دکتر ناصری‌پور، رئیس مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، در مصاحبه‌ای در شهریورماه ۱۴۰۱ اعلام کرد که مهم‌ترین عامل شیوع بیماری در ایران، مصرف لبنیات سنتی غیرپاستوریزه و ناکافی بودن پوشش واکسیناسیون دام‌هاست.

یونس دریادل رئیس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی اداره‌کل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرگزاری علم و فناوری با بیان اینکه تب مالت ممکن است در دام هیچ علائمی نداشته باشد و با دام سالم تفاوتی نکند اظهار داشت: اداره‌کل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری با واکسیناسیون دام‌ها و نگهداری ۲۴ ساعته گوشت در سردخانه باعث قطع زنجیره انتقال بیماری از دام به انسان می‌شود، اما بعضی از دامداران استان با کشتار غیر قانونی و رعایت نکردن این اصول باعث شیوع این بیماری می‌شوند.

دریادل خاطرنشان کرد: افرادی مانند دامپزشک ها، دامداران، پرسنل کشتارگاه و دارندگان لبنیاتی کسانی هستند که بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند،خوشبختانه شیوع این بیماری در پایین‌ترین سطح ممکن در چهارمحال و بختیاری است.

در کتاب «دستورالعمل جامع کنترل بروسلوز در جمعیت انسانی و دامی» منتشرشده توسط سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) و سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰، تأکید شده که پیشگیری موثر از تب مالت بدون همکاری هم‌زمان نهادهای دام‌پزشکی، بهداشت و آموزش عمومی امکان‌پذیر نیست.

روش‌های تشخیص آزمایشگاهی
تشخیص دقیق تب مالت نیازمند ترکیب علائم بالینی و آزمایش‌های تخصصی است. از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیصی در ایران می‌توان به تست رایت، 2ME، الایزا و در موارد خاص، کشت خون یا مغز استخوان اشاره کرد.

در راهنمای تشخیصی بیماری‌های عفونی منتشر شده توسط آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت ایران در سال ۱۳۹۹، توصیه شده است که برای تشخیص قطعی، استفاده هم‌زمان از دو روش سرولوژیک ضروری است.

درمان بیماری
درمان تب مالت به دلیل ماهیت مزمن بیماری، نیازمند مصرف هم‌زمان چند دارو و پیگیری دقیق است. سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد می‌کند که ترکیب دگزاسیکلین (به مدت شش هفته) همراه با ریفامپین (به مدت شش هفته) یا دگزاسیکلین همراه با استرپتومایسین (برای دو تا سه هفته اول) استفاده شود.

در موارد خاص مانند بروسلوز عصبی یا قلبی، نیاز به بستری و درمان‌های تزریقی طولانی‌مدت وجود دارد. بر اساس توصیه‌نامه درمان بیماری‌های عفونی منتشرشده توسط انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران در سال ۱۳۹۸، رعایت کامل دوره درمان از بازگشت بیماری جلوگیری می‌کند.

عوارض بیماری و تأثیرات اجتماعی
در صورت عدم درمان مناسب، تب مالت می‌تواند به عوارضی همچون التهاب مفاصل، مننژیت، اندوکاردیت و در مردان، نازایی منجر شود. از نظر اقتصادی نیز، بیماری منجر به کاهش بهره‌وری دام‌داری، افزایش هزینه‌های درمانی و تضعیف اقتصاد خانواده‌های روستایی می‌شود.

در مقاله‌ای از دکتر غلامرضا فتحی، استاد دانشگاه علوم پزشکی تبریز، که در مجله علمی «بهداشت دام و انسان» شماره تابستان ۱۴۰۰ منتشر شده، آمده است که هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از تب مالت در مناطق روستایی به‌طور متوسط سالانه بیش از ۴۵ میلیارد تومان برآورد می‌شود.

تب مالت، یک بیماری زئونوز مهم با ابعاد گسترده انسانی، اقتصادی و اجتماعی است. برای کنترل این بیماری، باید به توصیه‌های علمی و تجارب بین‌المللی توجه ویژه شود. بدون شک، افزایش آگاهی عمومی، همکاری میان نهادهای دام‌پزشکی و بهداشتی، واکسیناسیون گسترده دام، و پایش مستمر از ارکان اساسی مقابله با بیماری تب مالت هستند.

انتهای پیام/

تهیه گزارش: محمد حیدری