علمی، پژوهشی و فناوری

کردستان در بزنگاه فناوری

خام‌فروشی در سایه غفلت فناورانه؛ کردستان در پیچ تحول اقتصاد دانش‌بنیان

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : استان کردستان با بهره‌مندی از اراضی حاصلخیز، منابع آبی مناسب، مراتع گسترده و ذخایر معدنی متنوع، یکی از مناطق مستعد کشور در دو بخش راهبردی کشاورزی و معدن به شمار می‌رود. این ظرفیت‌های طبیعی، در کنار موقعیت جغرافیایی و اقلیم منحصربه‌فرد، زمینه‌ساز شکل‌گیری اقتصادی منطقه‌ای پویا و پایدار است.
اما با وجود این مزیت‌های برجسته، داده‌های رسمی و مشاهدات میدانی نشان می‌دهند که کردستان هنوز نتوانسته بهره‌برداری فناورانه و نوآورانه از این منابع را آغاز کند. سهم استان از اکوسیستم نوآوری، استارتاپ‌های تخصصی، شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های پیشرفته، بسیار ناچیز و نامتوازن است؛ شکافی که نه‌تنها آهنگ توسعه اقتصادی را کند کرده، بلکه استمرار مدل‌های سنتی و خام‌فروشانه را تقویت می‌کند.

در دوران گذار از اقتصاد منبع‌محور به اقتصاد دانایی‌محور، صرف برخورداری از منابع طبیعی دیگر مزیت محسوب نمی‌شود. ارزش واقعی این منابع، زمانی آشکار می‌شود که در بستری دانش‌بنیان و فناورانه به مزیت رقابتی تبدیل شوند. فناوری، کلید ارتقای بهره‌وری، کاهش اتلاف منابع، و خلق ارزش‌افزوده است؛ امری که در کردستان به‌دلیل ضعف زیرساخت‌های نوآوری، نبود تعامل مؤثر دانشگاه و صنعت، کمبود حمایت مالی از استارتاپ‌ها و غفلت از تجاری‌سازی ایده‌ها، همچنان محقق نشده است.

در بخش کشاورزی، تولید محصولاتی چون گندم دیم، توت‌فرنگی، گیاهان دارویی، عسل و فرآورده‌های دامی، از مزایای مهم استان است. با این حال، بیشتر این تولیدات به‌صورت سنتی و با بهره‌وری پایین انجام می‌شود. این در حالی است که فناوری‌هایی چون کشاورزی دقیق، آبیاری هوشمند، تحلیل داده‌های اقلیمی و اصلاح ژنتیکی گیاهان، در بسیاری از مناطق پیشرو به افزایش چشمگیر بازدهی و صادرات انجامیده است. در حوزه معدن نیز، علی‌رغم وجود ذخایر غنی آهن، طلا، منگنز و سنگ‌های تزئینی، ساختار تولید همچنان مبتنی بر استخراج خام و بدون زنجیره‌های فرآوری و صنعتی است؛ رویکردی که موجب کاهش ارزش‌افزوده و فرصت‌های اشتغال پایدار می‌شود.

برای عبور از این چالش‌ها، سه حوزه نیازمند اقدام جدی هستند:
نخست، باید نهادهای پشتیبان نوآوری مانند پارک‌های علم و فناوری تخصصی، مراکز رشد متناسب با ظرفیت‌های بومی، و صندوق‌های پژوهش و فناوری منطقه‌ای توسعه یابند.
دوم، ارتباط میان نهادهای علمی و صنایع فعال استان باید تقویت شود تا پژوهش‌های دانشگاهی به حل مسائل واقعی و ارتقای فرآیندهای تولید منجر شوند.
سوم، فرهنگ کارآفرینی فناورانه باید ترویج یابد، نیروی انسانی متخصص آموزش ببیند، و سازوکارهای مشوق برای جذب سرمایه‌گذاری خطرپذیر طراحی شوند.

تدوین «برنامه جامع توسعه فناوری در بخش‌های کشاورزی و معدن استان» با مشارکت دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و دستگاه‌های اجرایی، نخستین گام این مسیر است. همچنین راه‌اندازی مراکز رشد تخصصی در دانشگاه‌های محوری استان، ایجاد شتاب‌دهنده‌های موضوعی و تأسیس دهکده‌های فناوری در نواحی روستایی، می‌تواند زیست‌بوم نوآوری را در این حوزه‌ها فعال کند.

در کنار این اقدامات، شکل‌گیری خوشه‌های فناوری منطقه‌ای متشکل از دانشگاه‌ها، شرکت‌های نوپا، واحدهای صنعتی و نهادهای دولتی، به همراه استفاده از ظرفیت‌های قانونی همچون «قانون جهش تولید دانش‌بنیان»، فرصت کم‌نظیری برای تحول فناورانه در استان فراهم می‌آورد.

در نهایت، آینده توسعه کردستان در گرو آن است که کشاورزی و معدن نه صرفاً به‌عنوان منابع خام، بلکه به‌مثابه بستری برای استقرار فناوری، اشتغال دانش‌بنیان و توسعه صادراتی نگریسته شوند. کردستان می‌تواند الگویی ملی در تبدیل مزیت‌های طبیعی به ظرفیت‌های فناورانه باشد؛ اگر اراده تصمیم‌سازان به‌اندازه ظرفیت‌های این استان بزرگ، جدی و آینده‌نگر باشد.

نویسنده:  رامیار رستمی