علمی، پژوهشی و فناوری

سال ۲۰۲۵ سال کوانتوم؛ ایران با سند ملی به استقبال فناوری آینده می‌رود

به گزارش پایگاه خبری علم و فناوری : نشست خبری «دستاوردهای حوزه کوانتوم در سالی که گذشت و برنامه‌های این حوزه در سال آینده» با حضور دکتر عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، و دکتر وحید جانثاری، سرپرست دبیری ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کوانتوم، لیزر و فوتونیک، و با محوریت ارائه تازه‌ترین پیشرفت‌ها و برنامه‌های ملی در حوزه کوانتوم برگزار شد.

 بهرامی گفت: با گذشت چند روز از روز خبرنگار، این روز را به شما بزرگواران تبریک می‌گویم و برایتان آرزوی موفقیت و سربلندی در مسیر نشر اطلاعات، اخبار، دستاوردها و توانمندی‌های کشور دارم.

وی افزود: در مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، از سال گذشته ستادی با تجمیع ستاد کوانتوم، لیزر و فوتونیک و ستاد هوش مصنوعی و رباتیک تشکیل شد. در اواخر سال گذشته و به دلیل اهمیت این دو ستاد، با پیگیری‌های صورت‌گرفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی و معاونت علمی و فناوری، سند کوانتوم در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در خردادماه امسال توسط ریاست محترم جمهوری به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شد. همچنین سند علوم و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی نیز در هیئت دولت تصویب و توسط معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شد. بر این اساس، لازم بود برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای توسعه و کاربرد این دو حوزه در دستور کار قرار گیرد.

رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ادامه داد: ستاد کوانتوم، لیزر و فوتونیک بر اساس ابلاغ سند تشکیل شد و مسئولیت آن به جناب آقای دکتر وحید جانثاری، از متخصصان این حوزه، سپرده شد. همچنین ستاد علوم و فناوری‌های هوش مصنوعی نیز تشکیل شد و ان‌شاءالله فردا در حوزه هوش مصنوعی هم نشست خبری خواهیم داشت.

به گفته بهرامی، سال 2025 از سوی سازمان یونسکو به نام سال کوانتوم معرفی شده است که این موضوع باعث شده این حوزه به کانون توجهات علمی و بین‌المللی تبدیل شود. همچنین در بند «ط» ماده 99 قانون برنامه هفتم توسعه، کوانتوم به عنوان یکی از شش حوزه فناوری اولویت‌دار کشور مورد تأکید قرار گرفته و مسئولیت توسعه و ایجاد زیرساخت این فناوری به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری محول شده است.

وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده از سال گذشته تاکنون گفت: از اواسط سال گذشته تاکنون 6 جلسه شورای راهبری علوم و فناوری کوانتوم به ریاست معاون محترم علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان تشکیل شده است. دبیرخانه این شورای راهبری در معاونت علمی مستقر بوده و با تشکیل ستاد کوانتوم، فعالیت‌ها به‌طور منسجم ادامه یافته است. مهم‌ترین اقدام تاکنون، همکاری با شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تدوین و تصویب سند ملی کوانتوم بوده که به عنوان پایه و مبنای توسعه این فناوری در کشور محسوب می‌شود.

بهرامی ادامه داد: در شورای راهبری تلاش شد تقسیم کار ملی میان دستگاه‌های اجرایی انجام شود تا هر وزارتخانه یا دستگاه مسئولیت‌های خود را مشخص و نقشه راه ویژه‌ای برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده تدوین کند. این نقشه راه‌ها پس از بررسی و تصویب در شورای راهبری کوانتوم اجرایی خواهند شد. در حوزه سیاست‌گذاری نیز پایه‌های مستحکمی برای گام‌های بعدی برداشته شده استوی با تأکید بر اهمیت نیروی انسانی در فناوری‌های نوظهور گفت: حوزه کوانتوم یکی از فناوری‌های تأثیرگذار و تحول‌آفرین است که کشور در زمینه نیروی انسانی آن با کمبود جدی مواجه است. حتی در حوزه هوش مصنوعی، نیروی انسانی بیشتری نسبت به کوانتوم در اختیار داریم. بر همین اساس، برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای توسعه سرمایه انسانی در این حوزه انجام شده که شامل اعطای گرنت‌های پژوهشی به اساتید، تدوین طرح درس‌های ویژه، ایجاد کرسی‌های دانشگاهی و تشکیل شبکه‌ای از ظرفیت‌های انسانی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی است که با همکاری بنیاد ملی علم دنبال می‌شود.

بهرامی با اشاره به برنامه‌های توسعه‌ای در حوزه کوانتوم گفت: با همکاری وزارت علوم، برنامه‌هایی را در پژوهشگاه‌ها آغاز کرده‌ایم که ان‌شاءالله در سال جاری و سال آینده توسعه پیدا خواهد کرد. یکی از دیگر برنامه‌هایی که در موضوعات علمی و فناوری در حوزه کوانتوم پیگیری می‌کنیم، موضوع زیرساخت است. ما سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌کنیم و نیروی انسانی توانمند را باید تربیت کنیم، اما این نیروی انسانی باید در زیرساخت‌های لازم قرار گیرد تا بتواند ایده‌ها را به محصول نهایی و تجاری‌سازی برساند. در معاونت علمی، سیاست ما پوشش تمام مسیر از ایده تا محصول نهایی و تجاری‌سازی است.

وی ادامه داد: در حوزه زیرساخت نیز تلاش‌های خوبی انجام شده است. یکی از برنامه‌های ما در شورای راهبری این بود که سه آزمایشگاه آموزشی در حوزه کوانتوم در سه دانشگاه دارای ظرفیت بالقوه ایجاد کنیم. اختیار انتخاب این دانشگاه‌ها به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری واگذار شده، اما حمایت و ایجاد این آزمایشگاه‌های آموزشی از محل اعتبارات معاونت علمی و فناوری انجام خواهد شد. همچنین تلاش می‌کنیم آزمایشگاه‌های پژوهشی را نیز در برخی دانشگاه‌های دارای ظرفیت بالقوه فراهم کنیم.

به گفته بهرامی، محدودیت منابع مالی موجب شده تعریف عدالت در این حوزه به معنای توزیع مساوی امکانات در همه دانشگاه‌ها نباشد. 

وی توضیح داد: هدف ما تمرکز حمایت‌ها بر دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی دارای ظرفیت‌های بالقوه است تا با بالفعل‌کردن این ظرفیت‌ها، شبکه‌سازی لازم در حوزه کوانتوم ایجاد شود. در این زمینه، اختیار عمل به وزارت علوم داده شده تا با مشورت و همکاری آن وزارتخانه، این حمایت‌ها را اجرایی کند.

وی افزود: برنامه‌های ما در سه محور سیاست‌گذاری، توسعه نیروی انسانی و توسعه زیرساخت دنبال می‌شود که نهایتاً باید به ایجاد و تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان منجر شود. وقتی زیرساخت و نیروی انسانی فراهم شد، خروجی باید شرکت‌های دانش‌بنیانی باشد که بتوانند نقش‌آفرینی کنند.

بهرامی با اشاره به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در کوانتوم گفت: یکی از برنامه‌های جدی ما، توسعه بازار این شرکت‌هاست. باید جریان نوآوری و فناوری کوانتوم به بخش‌های مختلف صنعتی و اقتصادی رسوخ کند و در حوزه‌هایی که این فناوری می‌تواند اثرگذار و برافکن باشد، حضور فعال داشته باشد. بنابراین، رسوخ جریان فناوری کوانتوم در بخش‌های اصلی صنعت و تسهیل‌گری برای توسعه بازار، از اولویت‌های حمایتی ما در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان است.

بهرامی: تقسیم کار ملی کوانتوم نهایی شد؛ تمرکز بر ظرفیت‌های راهبردی دانشگاه‌ها 

بهرامی در پاسخ به سوالی مبنی براینکه ردیبهشت‌ماه اعلام شده بود که کامپیوتر کوانتومی دانشگاه آزاد اسلامی، یکی از نخستین ظرفیت‌های سخت‌افزاری کشور در این حوزه است. علاوه بر آن، همکاری‌هایی نیز با دیگر دانشگاه‌های کشور در حال انجام است. گفت: یکی از اهداف تشکیل شورای راهبری کوانتوم، ایجاد تقسیم کار ملی بود تا اگر دانشگاه آزاد یا وزارت علوم یا معاونت علمی و فناوری و یا سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی زیرساختی فراهم کردند، این زیرساخت‌ها در قالب یک شبکه ملی به اشتراک گذاشته شود.»  

بهرامی تصریح کرد: «به‌عنوان مثال، اگر دانشگاه آزاد در یک بخش سرمایه‌گذاری و زیرساخت ایجاد کرده است، معاونت علمی و فناوری در بخش دیگر، و وزارت ارتباطات در حوزه ارتباطات کوانتومی، این‌ها نباید به شکل موازی و تکراری عمل کنند بلکه باید منابع خود را به اشتراک بگذارند. این دقیقاً خروجی مدنظر ما در تقسیم کار ملی بوده است. خوشبختانه اکنون می‌توان گفت بیش از 99 درصد به این هدف رسیده‌ایم و وظایف دانشگاه‌ها بر اساس سند مصوب مشخص شده است. البته این سند پس از ابلاغ ریاست محترم به رسانه‌ها اعلام خواهد شد.»  وی ادامه داد: در مرحله اول این برنامه سه دانشگاه و در مرحله دوم شش دانشگاه انتخاب شدند و در حال بررسی هستیم تا در سطح سوم نیز چند دانشگاه جدید را شناسایی کنیم. از سال گذشته تا امسال، 9 دانشگاه وارد این چرخه شده‌اند و در گذشته نیز برخی دانشگاه‌ها مورد حمایت قرار گرفته بودند. اما در رویکرد جدید، منابع را صرف حوزه‌هایی می‌کنیم که ظرفیت‌های بالقوه دارند؛ نه اینکه منابع را به شکل پراکنده توزیع کنیم. به‌عنوان مثال، اگر 80 میلیارد تومان منابع را بین همه مردم تقسیم کنیم، نتیجه‌ای جز رضایت موقت نخواهد داشت؛ اما اگر همین مبلغ صرف ایجاد زیرساخت در چند دانشگاه یا مرکز علمی شود، می‌تواند تحول‌آفرین باشد